Park im. Sienkiewicza jest jednym z najstarszych zieleńców Łodzi. Pomysł jego utworzenia zrodził się w 1893 r., gdy liczba ludności miasta przekroczyła 250 000 osób. Bardzo szybki rozwój lokalnego przemysłu, działalność licznych fabryk i towarzyszący temu wzmożony ruch kołowy przekładał się na duże zanieczyszczenie i zapylenie powietrza. W odpowiedzi na te niedogodności łodzianie postulowali stworzenie zielonej oazy w centrum miasta, która miałaby umożliwić regenerację w przyjaznym otoczeniu.
W błyskawicznie zabudowującym się śródmieściu trudno było o wolny plac odpowiednich do tego celu rozmiarów. Zdecydowano się więc przekształcić na park rozległą przestrzeń targową, położoną obok Gimnazjum Miejskiego (dziś III Liceum Ogólnokształcące). Umocniło to łódzką tradycję tworzenia zieleńców i publicznych placów na miejscu dawnych przestrzeni handlowych.
O przygotowanie projektu trzeciego łódzkiego parku publicznego (po Parku Źródliska i Parku Kolejowym, dziś im. Moniuszki) poproszono wybitnego warszawskiego specjalistę, Teodora Chrząńskiego, z którym współpracował dr Piotr Hoser. Ich koncepcja przeszła próbę czasu – układ zieleńca pozostaje niezmieniony od końca XIX wieku.
U progu istnienia park nazwano Mikołajewskim, od nazwy ulicy upamiętniającej cara Mikołaja, przy której znajdowało się główne wejście. W popularnym obiegu funkcjonował jednak jako Świętokrzyski, od położonego niedaleko kościoła św. Krzyża – jednej z najważniejszych katolickich świątyń śródmieścia. Z uwagi na śmierć Henryka Sienkiewicza w 1916 r., postanowiono uhonorować pamięć pisarza przez nadanie parkowi nazwy, pod którą funkcjonuje do dziś.
Ciekawym zabiegiem było połączenie w granicach założenia dwóch części o odmiennym charakterze. Od strony ulicy Sienkiewicza (dawnej ul. Mikołajewskiej) park jest regularny, stopniowo przechodząc w pejzażowy, w miarę zbliżania się do ulicy Kilińskiego (dawnej ul. Widzewskiej). Początkowo nasadzenia objęły 1 180 drzew, 4 700 krzewów oraz 200 sztuk bylin kwiatowych. Park oddano do użytku w 1899 r., o czym do dziś przypomina kamień z inskrypcją przy wejściu do parku od strony ul. Kilińskiego.
Szerokie, przestronne aleje, bogate wyposażenie z licznymi elementami małej architektury oraz zmienne, starannie zakomponowane widoki uczyniły z parku jedno z ulubionych miejsc spacerowych łodzian i turystów. Oprócz zieleni można było podziwiać zegar słoneczny, szafki meteorologiczne, terakotowe zwierzęta (w tym ustawione na trawie i wśród krzewów jelenie, sarny, bociany i żaby), a także porcelanowe tabliczki z nazwami poszczególnych gatunków roślin. Park zyskał też eleganckie, metalowe ogrodzenie na podmurówce, z okazałą bramą od strony dzisiejszej ul. Sienkiewicza.
W 1904 r. pośrodku założenia stanął okazały pawilon z werandą, z przeznaczeniem na cukiernię i pijalnię wód mineralnych. W połowie lat 20. zmieniono jego funkcję. Za sprawą przeniesienia cukierni i przebudowy obiektu pod kierunkiem Wiesława Lisowskiego, ulokowano tutaj Galerię Sztuki, która funkcjonuje do dziś, będąc jednym z najważniejszych miejsc prezentacji twórczości artystycznej na mapie miasta i regionu.
W początkach istnienia parku, jego południowo-wschodnią część (od strony ul. Kilińskiego) zagospodarowano pod zabudowania Plantacji Miejskich (w tym siedzibę dyrekcji, biuro techniczne, dwie szklarnie, inspekty i studnie). Budynek wysunięty bardziej na północ wykonała firma M. E. Szepsa i M. Łuktera na zlecenie Wydziału Ogrodowo-Leśnego magistratu miasta, który odebrał budowlę w 1914 r. Następnie, w dekadę później, doszło do rozbudowy obiektu pod kierunkiem Wiesława Lisowskiego. Na miejscu pojawiła się kolejna budowla, w kształcie litery „L”, zwieńczony narożną wieżą w duchu klasycyzującego modernizmu, zespolona z pierwszą, choć odmienna od niej stylowo. W grudniu 1930 r., w połączonych budynkach, otwarto Miejskie Muzeum Przyrodniczo-Pedagogiczne, które działa do dziś, obecnie jako Muzeum Przyrodnicze. W skład współczesnych budynków muzealnych wchodzi także dawny dom mieszkalny (obecny tu już w 1865 r.), gruntownie wyremontowany w 1916 r., przy okazji wprowadzenia się Głównego Ogrodnika Miasta. Od 1930 r. część pomieszczeń w obiekcie zajmowało muzeum, które przejęło go w całości po II Wojnie Światowej i administruje nim do dziś.
W 1922 r. wśród parterów kwiatowych we wschodniej części parku, od strony ul Sienkiewicza pojawiła się fontanna z figurą łabędzia i amorkami.
W 1959 r. park gruntownie odświeżono; wtedy też dokonano zmiany rzeźby wieńczącej fontannę, zastępując łabędzia stworzoną przez Edwarda Nowickiego charakterystyczną postacią chłopca z łódką w rękach i maksymą miasta „Ex navicula navis” – „Z łódeczki – łódź”. Wokół wodotrysku ustawiono figury żab, ślimaków i ryb, a w niewielkim oddaleniu istniejące tu do dzisiaj posągi czterech pór roku z ułatwiającymi ich identyfikację atrybutami. W 2002 r., podczas nieumiejętnej konserwacji, pracownik Zieleni Miejskiej utrącił rzeźbę chłopca ze szczytu fontanny. Niestety, nie podjęto jej naprawy, a na miejscu figury zamontowano łabędzia autorstwa Zbigniewa Władyki i jego córki Zofii Władyki-Łuczak, nawiązującego do pierwotnej ozdoby wodotrysku.
W 2012 r. w parku pojawiła się rzeźba Plastusia, stanowiąca część Szlaku Łodzi Bajkowej, utworzonego na cześć niezwykłego dziedzictwa łódzkiego Studia Małych Form Filmowych Se-Ma-For. Metrowa rzeźba została wykonana została z brązu przez Magdalenę Walczak i Marcina Mielczarka, w oparciu o oryginalny projekt plastyczny postaci spod ręki Adama Kiliana.
W ostatnich latach park im. Sienkiewicza przeszedł gruntowną rewaloryzację. Przywrócono wybrane elementy wyposażenia z początku XX wieku, w tym m.in. zegar słoneczny i stylizowane, drewniane ławki. W obrębie zieleńca, oprócz muzeum i galerii, funkcjonuje także ogólnodostępna, kryta pływalnia oraz dwa rozbudowane place zabaw.
Park jest przestrzenią licznych działań kulturalnych i animatorskich, wśród których należy wymienić m.in. Light Move Festival, co roku dostarczający gościom niezapomnianych wrażeń. Dzięki udanej fuzji wybujałej zieleni, nieszablonowych atrakcji i rozmaitych funkcji, park im. Sienkiewicza od ponad 120 lat utrzymuje swój wyjątkowy status, gwarantując kontakt z naturą, odprężenie oraz inspirację.
